Czy zdarzyło ci się kiedyś być przekonanym, że pewne wydarzenie miało miejsce w sposób zupełnie inny niż to, co mówią fakty? Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, dlaczego takie wspomnienia wydają się być tak trwałe i realne, pomimo kontrargumentów? To zjawisko nazywane jest "efektem Mandeli". To fascynujący przykład badań psychologicznych, który ukazuje, jak niepewna może być nasza pamięć.
O tym, czym jest efekt Mandeli, pisał już w naTemat Bartosz Godziński. Dziennikarz zwracał uwagę, że pamięć często nas zawodzi. "Ma to dobre strony, bo wylatują nam z głowy wspomnienia, których lepiej w niej nie trzymać. Ale co jeśli "pamiętamy" rzeczy, które nigdy nie miały miejsca? I co jeśli nie jesteśmy w tym odosobnieni? To tzw. efekt Mandeli, czyli świeża i zdobywająca coraz większą popularność teoria spiskowa" – czytamy w tekście Godzińskiego.
"O efekcie Mandeli przekonałem się na własnej skórze, gdy zobaczyłem kultowy fragment z "Gwiezdnych Wojen". Darth Vader wyjawia Luke'owi Skywalkerowi, że jest jego ojcem. Niemal każdy zna cytat "Luke, I'm your father", prawda? Okazuje się, że w filmie pada 'No, I'm your father'" – pisał Godziński.
Tytułowy efekt wziął się od nazwiska znanego polityka walczącego z aparthaidem, działacza na rzecz praw człowieka, Nelsona Mandeli. Wiele osób "pamiętało", że zmarł w latach 80-tych w więzieniu. Nawet pamiętają jego pogrzeb z telewizji, żałobę w Afryce, zamieszki i rozmowy o jego śmierci. Jedna z tych osób to blogerka Fiona Broome, która w 2010 roku odkryła, że Nelson Mandela... żyje.
Okazało się, że nie tylko ona była przekonana o jego śmierci. Uruchomiła stronę mandelaeffect.com, na której możemy poczytać o tym i innych zagadkowych błędnych wspomnieniach. Mandela zmarł w 2013 roku. Dlaczego więc w książce "English Alive", której skan znajdziemy w wyszukiwarce Google jest coś innego?
Efekt Mandeli nie jest zjawiskiem ograniczonym do konkretnego przypadku z życia Nelsona Mandeli. Istnieje wiele innych przykładów, które zdają się potwierdzać tę fascynującą tendencję ludzkiej pamięci. Jednym z nich jest popularne przekonanie, że pewne marki produktów, loga czy nawet istotne historyczne wydarzenia różnią się od rzeczywistości.
W erze internetu efekt Mandeli zyskał nowe oblicze. Dzięki platformom społecznościowym i możliwości łatwego dzielenia się informacjami, wspólne błędne przekonania szybko się rozprzestrzeniają. Ludzie z całego świata łączą się w przekonaniu, że pewne wydarzenia z przeszłości były inne niż mówią oficjalne źródła.
Efekt Mandeli stawia przed nauką i społeczeństwem ważne pytania. Jakie mechanizmy odpowiadają za kształtowanie się zbiorowych błędnych przekonań? Jakie konsekwencje dla naszej percepcji przeszłości mogą wynikać z tego zjawiska? Jak skutecznie edukować ludzi na temat podatności ich pamięci na błędy?
Mimo że efekt Mandeli może wydawać się fascynujący, niektórzy naukowcy podważają, czy istnieje jako odrębne zjawisko czy też jest efektem innych czynników, takich jak błędy w komunikacji czy sugestia społeczna. Jednak niezależnie od tego, czy uznajemy go za pewne zjawisko czy wspólny mit, nie ulega wątpliwości, że efekt Mandeli skłania nas do refleksji nad tym, jak podatna jest ludzka pamięć na wpływy społeczne i jak trudno jest nam oddzielić prawdę od fałszu w naszych wspólnych wspomnieniach.
Zobacz także